Rus uzmanlar, ABD Ulusal Güvenlik Ajansı'nın (NSA) eski sistem analisti Edward Snowden'e Rusya'da geçici sığınma izni verilmesinin Moskova-Washington hattında yeni sorunlara neden olacağı düşüncesinde. Uzmanlar, ABD Başkanı Barack Obama'nın Rusya'daki G-20 programının ve taraflar arasındaki 2+2 görüşmelerinin tehlikeye girdiğine işaret ediyor.
Suriye'deki iç savaşa yaklaşımları ve NATO'nun füze kalkanı sistemi konusunda derin görüş ayrılıkları yaşayan Rus-Amerikan ilişkilerinin, Snowden'e Rusya'da sığınma izni verilmesi nedeniyle yakın dönemde yine sıkıntılı bir süreçten geçmesi bekleniyor.
AA muhabirine konuşan Global Politikada Rusya Dergisi Genel Yayın Yönetmeni ve dış politika analisti Fyodor Lukyanov, Snowden olayının ardından Obamanın eylül ayında St. Petersburgda düzenlenecek G-20 zirvesi çerçevesindeki Rusya ziyaretinin tehlikeye girdiğini söyledi. Lukyanov, Ziyaret iptal edilebilir. Obama, yaşanan bu olaylardan sonra hiçbir şey olmamış gibi davranamaz. Snowden olayında ABD, eski CIA çalışanını geri almak için Rusya karşısında hamleler yaptı ama başarılı olamadı'' dedi.
ABD ve Rusya arasında liderlerin yanısıra başbakan-başkan yardımcısı ve bakanlar düzeyinde de gerçekleşirilmesi kararlaştırılan 2+2 görüşmelerinin yapılmayacağını düşündüğünü belirten Lukyanov, "Görüşmeler büyük ihtimalle rafa kalktı. Obamanın ziyareti de büyük bir soru işareti. Bunun dışında iki ülkenin dünya kamuoyu önüne birbirlerine karşı ciddi hamle yapacak konuları çok az. ABDnin elinde Mangitski kozu var ve bazı diğer küçük detaylar" diye konuştu.
2+2 görüşmelerinin, ABD Başkan Yardımcısı ve Rusya Başbakanı ile Savunma ve Dışişleri Bakanlarının katılımıyla yapılması bekleniyordu. Rus haber ajansı Interfax, görüşmelerin 9 Ağustos'ta yapılacağını duyurmuştu.
-Snowden, ABD ve Rusya arasındaki görüş ayrılıklarının bir parçası
ABD merkezli düşünce kuruluşu Carnegie'nin Moskova Merkezi siyasi analisti Mariya Lipman ise Snowdenin Rusyadan geçici sığınma almasının, ABD ve Rusya arasında görüş ayrılıklarının bir parçası olduğuna vurgu yaptı. Lipman, son dönemde Suriye meselesi başta olmak üzere İranın nükleer müzakereleri, NATOnun füze kalkanı gibi bazı konularda ciddi fikir ayrılıkları olduğunu ifade ederek, Snowden konusunun da bunlara eklendiğini belirtti.
Snowdenin geçici sığınma almasının Rus-Amerikan ilişkilerini kötü etkileyeceğine vurgu yapan Lipman, "Bunun sonucu olarak Obama Rusya ziyaretini iptal edebilir. Meselenin ilişkilerine nasıl yansıyacağını bekleyip görmek gerekiyor. Belki bu nedenle bir duraklama olabilir ya da bazı konularda yürütülen diyalog aksayabilir" değerlendirmesinde bulundu.
Lipman, Snowden gerginliğinin Rusya'da 5-6 Eylül'de St. Petersburg kentinde düzenlenecek G-20 zirvesinin havasını etkilemeyeceğini savundu.
-Hong Kong'da başlayan macera
İngiliz The Guardian gazetesi, 5 Haziran'da ABD'nin Ulusal Güvenlik Ajansı (NSA) tarafından ülkede faaliyet gösteren telekom şirketeleriyle işbirliği yaptığını, milyonlarca Amerikalının telefon görüşmeleri ve mesaj kayıtlarını izlediğini duyurdu. İsimsiz bir kaynağa dayandırılan haberde yer alan bilgiler ABD kamuoyunda infial yarattı. Gazete, ertesi gün yine NSA tarafından yürütülen Prizma programı kapsamında Google, Facebook, Apple gibi önemli internet şirketlerinden hizmet alan, dünya genelinde milyonlarca kullanıcının aktivitelerinin ABD tarafından izlendiğine dair ikinci bir haber yayımladı.
Haber kısa sürede dünya gündemine otururken, adı geçen şirketlerden bazıları NSA ile bilgi paylaştıklarını doğruladı. İlerleyen günlerde başta ABD Başkanı Barack Obama olmak üzere pekçok yetkili programı savunan açıklamalar yaptı. Tartışmalar kar topu gibi büyürken, herkes ifşaatların ardındaki ismi merak ediyordu ve The Guardian 9 Haziran'da haber kaynağına ait ilk görüntüleri yayımladı.
Hong Kong'ta bir otel odasında çekildiği belirtilen görüntülerde, 29 yaşında ve adının Edward Snowden olduğunu açıklayan eski bir NSA çalışanı verdiği bilgilerin doğruluğunu ve güvenilirliğini savunmak niyetiyle kimliğini açıkladığını söylüyordu. Snowden, bu tür program ve politikalara sadece halkın karar verebileceğini savunurken, gazetecinin, "başına gelebilecekler" konusunda sorduğu soruya, kimleri karşısına aldığının farkında olduğunu dile getiriyor ve ne kadar sürerse sürsün, hayatının geri kalanını CIA korkusu içinde geçireceğini bildiğini ifade ediyordu. Snowden, kimliğini açıklamak için neden Honk Kong'u seçtiği sorusuna, Honk Kong'un güçlü bir ifade özgürlüğü geleneğine sahip olduğunu şeklinde cevap veriyor ve ABD'ye zarar vermek niyetinde olmadığına vurgu yaparak, ifşaatlarına ilerleyen günlerde de devam edeceğine işaret ediyordu.
Röportaj sonrasında ortadan kaybolan Snowden, 12 Haziran'da Hong Kong'taki South China Morning Post gazetesine, ABD'nin 2009'dan bu yana Çin bilgisayarlarından sistemli olarak bilgi hırsızlığı yaptığını açıkladı. Swonden'in Hong Kong'taki özgür ortamı övmesinin üzerinden henüz birkaç gün geçmişti ki, Hong Kong'lu yetkililerin havayolu şirketlerine Snowden'i İngiltere'ye giden uçakalara almamaları talimatı verdiği ortaya çıktı.
16 Haziran'da İngiltere'nin G20 zirvesi için bu ülkeye gelen liderlerin hem telefon hem de internet aktivitelerini daha önceden kurduğu sistemle izlediği ortaya çıkarken, bundan 5 gün sonra da İngiliz hükümetine bağlı Bilgi Toplama ve İletişim Merkezi'nin (GCHQ) NSA ile işbirliği yaptığı ve Prizma programı aracılığıyla NSA'dan 12 ayda 197 istihbarat raporu talep ettiği ortaya çıktı. Aynı gün Snowden hakkında casusluk suçundan ABD mahkemesine dava açılırken, ABD'li yetkiler Hong Kong yönetiminden Snowden'i tutuklayarak kendilerine teslim etmelerini istediler.
-Moskova'ya varış
Snowden'in Çin yönetimi tarafından kullanıldığı tartışmaları başladığı sırada, Hong Kong'lu yetkiler ABD'nin ilettiği belgelerin Snowden'in ülkeden ayrılmasını engellemek için yeterli yasal gerekçe sağlamadığını dile getirdi. Ancak ABD'nin Hong Kong yönetimine artan baskıları karşısında Snowden'in 23 Haziran'da üçüncü bir ülkeye gitmek için buradan ayrıldı. Aynı gün, Rusya'nın Ria Novosti ajansı, Snowden'in Şeremetyevo Havaalanı'na indiğini duyururken, Rus basını eski NSA çalışanının Venezuela'ya gideceği yorumlarına yer verdi.
Snowden'in Moskova'ya ulaşmasından sonra tartışmalar, buranın son durak mı olacağı yoksa yeni bir ülkeye mi geçeceği sorularına odaklandı.
İlk olarak Ekvator'a sığınma tartışması yaşandı. Ancak gerek bu ülke gerek diğer ülkeleri geçiş imkanı, ABD yönetiminin Snowden'in pasaportunu iptal etmesi ile çıkmaza girdi. ABD yönetimi başlangıçta soğukkanlı bir duruş sergilese de daha sonra başkan ve dışışleri bakanı düzeyindeki çağrılarla Snowden'in iadesini istedi. Ancak Rus lider Vladimir Putin'den ret yanıtını geldi.
Snowden'in Moskova'daki belirsizlik nedeniyle Rusya'nın dışında Fransa, Almanya, İrlanda, Çin ve Küba'nın da aralarında olduğu 20 ülkeye sığınma talebinde bulunduğu ortaya çıktı. Ancak Brezilya, Hindistan, Norveç, ve Polonya talebi doğrudan reddederken diğer birçoğu teknik nedenlerle başvuruyu incelemeye almadığını duyurdu. Kremlin de aynı şekilde soğuk mesajlar verdi.
-"Mutlu" son
Kapılar bir bir Snowden'in yüzüne kapanırken, Bolivya Devlet Başkanı Evo Morales, Snowden'e siyasi sığınma hakkı vermeyi düşündüğünü açıkladı. Fakat Morales için bunun bedeli ağır oldu. Bir toplantı için gittiği Rusya'dan özel uçakla ülkesine döndüğü sırada, yanında Snowden'i taşıdığı şüphesiyle Avrupa ülkeleri hava sahalarını kapattı. Viyana'ya inen uçak 12 saatlik bekleyişten sonra içinde Snowden'in olmadığından emin olunca yoluna devam edebildi.
Rusya'ya indiği günden beri Şeremetyevo havaalanında kalan Snowden, 12 Haziran'da çeşitli insan hakları örgütlerinin temsilcileriyle havaalanında bir araya geldi. Rusya'ya geçici sığınma izni başvurusunda bulunacağını, kalıcı sığınma hakkını ise Latin Amerika ülkelerinden isteyeceğini belirtti.
Snowden'in Rusya'da kalma ısrarına nihayet dün resmen olumlu yanıt verilerek geçici izinle ülkede 1 yıl kalmasına müsade edildi.
